Bijzonder België - Het oor van Overmere

Het oor van Overmere
Klik op het icoon om in te zoomen op de locatie van "Het oor van Overmere"
Wie hoog vanuit de lucht een blik werpt op het gebied dat de Schelde doorloopt tijdens haar meanderende tocht van Gent naar Antwerpen, zal zien dat ten noord-oosten van Wetteren, op de grens tussen Overmere, Uitbergen en Berlare, een opmerkelijke vorm te onderscheiden valt die bijzonder sterk doet denken aan... een menselijk oor.


Links in beeld Gent en het Gentse havengebied, rechtsboven in beeld Antwerpen. In het midden: een opmerkelijke vorm.  Beeld: Bijzonder België



Een uitvergroot beeld van de opmerkelijke vorm. Onderaan in beeld de Schelde.  Beeld: Bijzonder België


Raadpleging van historische kaarten omtrent dit gebied leidt tot enkele interessante vaststellingen.

Op de Fricx-kaarten uit 1712 is op deze plek niets bijzonders te zien. Men ziet er eenvoudig de Schelde, en de plaatsnamen "Berlaire" en "Uijtbergen".


De Fricx-kaarten uit 1712 tonen niets bijzonders op deze locatie.  Beeld: Bijzonder België


De Ferraris-kaarten uit de jaren 1770, ruim een halve eeuw na de Fricx-kaarten, geven reeds een ander beeld. Men ziet hier een opvallend "groen" gebied, gelegen op de noordelijke oever van de Schelde, waarin zich verschillende waters bevinden. Deze waters bevinden zich vooral aan de oostelijke zijde van het gebied, en vertonen grillige vormen. Het menselijk oor kan wel reeds worden herkend. Aan de westelijke zijde van het groene gebied ziet men enkele poelen.


Op de Ferraris-kaarten uit de jaren 1770 herkent men reeds de opmerkelijke vorm.  Beeld: Bijzonder België


Raadpleging van de Atlas der Buurtwegen en de Vandermaelen-kaarten (beide omstreeks het midden van de 19e eeuw) en van de Popp-kaarten (derde kwart van de 19e eeuw) toont een radicaal veranderde situatie. De verspreide waters en poelen blijken hier allemaal te zijn verenigd in één grote "lus", zonder nog de grillige vormen te vertonen die op de Ferraris-kaarten te zien waren. De drie 19e eeuwse kaarten duiden deze lus eensluidend aan met de benaming "Het Broek". Het menselijk oor is op deze kaarten duidelijk herkenbaar.


De Vandermaelen-kaarten uit het midden van de 19e eeuw. De verandering is duidelijk: één, groot en duidelijk afgelijnd water in plaats van meerdere kleinere met grillige vormen.  Beeld: Bijzonder België


Een laatste stap werd gezet in de tweede helft van de 20e eeuw. Aan de zuid-westelijke zijde van de lus verscheen een nieuwe wateroppervlakte die - met enige verbeelding - het menselijk oor vervolmaakt: de ingang naar de gehoorgang.


Links naast het oor: een 20e-eeuwse toevoeging.  Beeld: Bijzonder België


Wat is nu de oorzaak van het feit dat op deze plaats langs de Schelde, gelegen tussen de historische steden Gent en Antwerpen, over een periode van twee tot drie eeuwen, dergelijke veranderingen zijn ontstaan in het landschap, in de vorm van een menselijk oor, veranderingen die van zodanige afmetingen zijn dat zij op satellietbeelden gemakkelijk te zien zijn?

Duizenden jaren geleden liep op de plek waar men nu een oor ziet een meander van de Schelde. Over vele jaren verplaatste de loop van de Schelde zich echter geleidelijk, de meander raakte uiteindelijk afgesneden, en een "hoefijzermeer" ontstond. Na verloop van lange tijd werd dit hoefijzermeer tenslotte land.

De natte omstandigheden hadden er echter voor gezorgd dat op de plaats van de afgesneden meander een rijke veenlaag was ontstaan. Vermoedelijk op het einde van de 17e eeuw is men in het oostelijk deel van de oude meander begonnen met het opgraven van turf, dat zeer interessant was als brandstof. De door deze graafwerken ontstane putten kwamen vervolgens onder water te staan, waardoor de vroegere loop van de Schelde geleidelijk aan weer zichtbaar werd. In de 18e eeuw was de turfwinning een belangrijke activiteit in Berlare. In een volgende fase, eind 18e, begin 19e eeuw zorgde deze turfwinning voor het ontstaan van het Donkmeer, het westelijk deel van de oude meander, met zijn oppervlakte van 86 hectare een van de grootste meren van Vlaanderen. Het aanplanten van bomen (wilgen voor de mandenvlechterij, populieren voor de productie van lucifers door Union Alumettière, en later een meer streekeigen aanplant) had als gevolg dat de vorm, gezien vanuit de lucht, nog duidelijker afgetekend werd ten opzichte van de omgeving.

Na de vele jaren van turfsteken had de bodem hier echter nog meer te bieden. Van 1973 tot 1983 werd aan de zuid-westelijke zijde van het Donkmeer aan zandwinning gedaan. Het opgegraven zand werd gebruikt voor de aanleg van de E17 autosnelweg (in vogelvlucht op een goede 4 kilometer afstand gelegen) en voor andere wegenwerken in de omgeving. Na afloop van de werkzaamheden werd de door de zandwinning ontstane put tot vijver omgedoopt, en in 1989 werd er een park- en recreatiedomein geopend, met de toepasselijke naam "Nieuwdonk". Samen met het reeds aan het einde van de 19e eeuw ontstane toerisme rond het Donkmeer, gekend voor zijn cafés, (paling)restaurants, zeil- en roeibootjes, vormt dit recreatiegebied een belangrijke troef voor Berlare en omgeving.


1. De vijver van het Nieuwdonk recreatiegebied. 2. Het Donkmeer. 3. Berlare Broek natuurgebied. 
Beeld: Bijzonder België


Naar boven